Tiến sĩ Tô Hoài Nam: “Kinh doanh quyền lực” đang làm nản chí các doanh nhân

Sáng ngày 18/12/2019, tại TP Việt Trì, Phú Thọ, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) Việt Nam đã chủ trì khai mạc Diễn đàn Hợp tác - Liên kết và Phát triển doanh nghiệp khu vực phía Bắc lần thứ XII với chủ đề "Thực hiện Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa để bứt phá, phát triển". Đơn vị đăng cai tổ chức là Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Phú Thọ và Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Phú Thọ.

Diễn đàn có sự tham dự của hơn 450 đại biểu và khách mời thuộc Văn phòng Chính phủ, Bộ Kế hoạch & Đầu tư, Bộ Công Thương, Ban Kinh tế Trung ương, Ban Dân vận Trung ương, Mặt trận Tổ quốc, VCCI; cùng đại diện lãnh đạo tỉnh, UBND, một số sơ, ban, ngành tỉnh Phú Thọ; đại diện các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp nhỏ các tỉnh, thành phố khu vực phía Bắc; một số doanh nghiệp tỉnh Phú Thọ và các tỉnh khu vực phía Bắc.

Diễn đàn này được tổ chức thường niên bắt đầu từ năm 2007, từ đó đến nay Hiệp hội DNNVV Việt Nam đã chủ trì, phối hợp với 28 Hiệp hội doanh nghiệp khu vực phía Bắc đã tổ chức thành công 11 Diễn đàn Doanh nghiệp các tỉnh khu vực phía Bắc để hỗ trợ doanh nghiệp, tăng tính liên kết trong công tác hỗ trợ doanh nghiệp.

Tại Diễn đàn, Tiến sĩ Tô Hoài Nam, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VINASME đã có bài phát biểu ấn tượng “Đánh giá về phát triển kinh tế tư nhân trong nước giai đoạn 2011-2020 và kiến nghị một số giải pháp trong thời gian tới”. Bên cạnh việc đánh giá sự phát triển khu vực kinh tế tư nhân trong nước thời kỳ 2011 – 2020, nhận diện một số tồn tại hạn chế tác động không tốt đến phát triển kinh tế tư nhân, cũng như phân tích các nguyên nhân của các tồn tại, hạn chế, Tiến sĩ Tô Hoài Nam cũng đã đưa ra một số kiến nghị về phương hướng phát triển khu vực kinh tế tư nhân trong nước đến năm 2030, kế hoạch 5 năm 2021 – 2025.

Kinh tế tư nhân có tốc độ phát triển nhanh hơn các thành phần kinh tế khác

Theo Tiến sĩ Tô Hoài Nam, trong giai đoạn 2011 – 2020, khu vực kinh tế tư nhân có tốc độ phát triển nhanh hơn các thành phần kinh tế khác, chiếm tỷ trọng cao trong GDP cả nước. Cụ thể, năm 2002 kinh tế tư nhân chiếm 27%, đến năm 2010 đã nâng lên con số 42,96%, năm 2015 chiếm 43,22%. Kinh tế tư nhân cũng chiếm 30% giá trị tổng sản lượng công nghiệp, gần 80% tổng mức lưu chuyển hàng hóa bán lẻ và dịch vụ, 64% tổng lượng hàng hóa và 100% giá trị sản lượng hàng hóa vận chuyển. Đặc biệt, khu vực kinh tế tư nhân thu hút khoảng gần 85% lực lượng lao động cả nước, hàng năm và tạo ra khoảng trên 1 triệu việc làm cho người lao động. Kinh tế tư nhân góp phần quan trọng vào quá trình tái cấu trúc nền kinh tế, tăng thu nhập cho người dân, đặc biệt là tạo việc làm mới cho những đối tượng bị giảm biên chế hoặc mất việc làm do quá trình tinh giản bộ máy hành chính, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước hay dịch chuyển lao động từ khu vực nông thôn.

Về hoàn thiện thể chế, các năm qua, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước thông qua việc ban hành các chủ trương, chính sách xây dựng khung pháp lý tạo điều kiện thuận lợi hơn, bình đẳng hơn cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển. Cụ thể, Luật Doanh nghiệp đã được sửa đổi bổ sung liên tục trong 6 năm, các Nghị quyết số 27/NQ-CP ngày 21/2/2017 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 01/11/2016 của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Nghị quyết số 24/2016/QH14 ngày 08/11/2016 của Quốc hội về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016 - 2020. Nghị quyết 19-NQ/CP về cải thiện môi trường kinh và nâng cao nâng lực cạnh tranh cũng liên tục được bổ sung trong ba năm 2014-2015.

Bên cạnh đó, Luật Thuế giá trị gia tăng 2013 (hỗ trợ DNNVV về thuế GTGT), Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp 2013 (giảm thuế thu nhập doanh nghiệp), sửa đổi Luật Phá sản, Luật Hải quan và ban hành, sửa đổi nhiều văn bản pháp quy khác theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển. Đặc biệt trong giai đoạn 2016 - 2018, chính sách phát triển kinh tế tư nhân tiếp tục được hoàn thiện, thủ tục hành chính và các điều kiện kinh doanh bất hợp lý gây cản trở được rà soát, cắt bỏ. Chính sách tín dụng đang dần xoá bỏ tình hạng phân biệt đối xử với kinh tế tư nhân trong tiếp cận các nguồn vốn.

Đặc biệt, Quốc hội đã ban hành Luật Hỗ trợ DNNVV (Luật số 04/2017/QH14). Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quy định chi tiết một số điều của Luật Hỗ trợ DNNVV, đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, quỹ bảo lãnh tín dụng cho DNNVV, đảm bảo sự đồng bộ trong triển khai thực hiện Luật.

Với kỳ vọng là khu vực năng động, có khả năng bứt phá mạnh nhất, nhanh nhất và là động lực chính của tăng trưởng các doanh nghiệp, cơ sở kinh tế tư nhân đã dễ dàng hơn nhiều trong việc đăng ký kinh doanh, nhờ đơn giản hóa các thủ tục giấy tờ, áp dụng đăng ký kinh doanh trực tuyến và đưa ra các quy định về quản trị doanh nghiệp gần hơn với thông lệ quốc tế, sự đối xử khác biệt về mặt pháp lý đối với DNNN, doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp tư nhân trong nước đã cơ bản dỡ bỏ. Vai trò của khu vực tư nhân gia tăng, thể hiện qua tỷ trọng của khu vực này trong GDP cũng như đầu tư phát triển toàn xã hội. Tỷ trọng của khu vực tư nhân trong tổng đầu tư toàn xã hội tăng từ 12,1% bình quân giai đoạn 2011-2015 lên 12,5% năm 2016, 13,5% năm 2017 và 13,6% trong 6 tháng năm 2018. Nhận thức về kinh tế tư nhân đã có sự chuyển biến vai trò của kinh tế tư nhân trong phát triển kinh tế - xã hội ngày càng được coi trọng.

Theo Tiến sĩ Tô Hoài Nam, trong những năm qua, nhiều lĩnh vực, ngành đều có bước tiến và phát triển. Trong đó, ngành công nghiệp, xây dựng, ngành du lịch, ngành dịch vụ là những ngành phát triển ấn tượng. Năm 2018, ngành công nghiệp - xây dựng và dịch vụ đạt mốc 75,45% GDP. Điểm sáng rất đáng chú ý là số lượng doanh nghiệp nông nghiệp ngày càng tăng, đang trở thành nòng cốt trong chuỗi giá trị và đang dần lớn mạnh lên. Doanh nghiệp nông nghiệp tăng từ 4.500 doanh nghiệp năm 2016 lên khoảng 7.600 doanh nghiệp, các hình thức hợp tác, liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm nông, thủy sản theo chuỗi giá trị đã trở lên khá phổ biến. Khởi nghiệp sáng tạo đang dần trở thành phong trào, năm 2018 số lượng các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tăng gấp 2 lần năm 2017. Tất cả những điều đó đang hợp lực tiến đến mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành Việt Nam theo hướng công nghiệp hóa và thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2011-2020.

“Kinh doanh quyền lực” đang làm nản chí các doanh nhân

Tiến sĩ Tô Hoài Nam cũng thẳng thắn chỉ ra 15 điểm tồn tại hạn chế tác động không tốt đến phát triển kinh tế tư nhân. Trong đó, đầu tiên phải kể đến là việc chưa tạo được thể chế thu hút nguồn vốn tư nhân theo hình thức đối tác công tư (PPP). Do thiếu một đạo Luật về PPP để tạo nên một hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng, nhất quán cho các hoạt động này, nên không tạo được bước đột phá đúng với tiềm năng của nó.

Hệ thống thông tin về đầu tư sử dụng vốn nhà nước bao gồm cơ sở dữ liệu về các dự án đầu tư công từ nguồn ngân sách nhà nước, hỗ trợ phát triển chính thức ODA, trái phiếu Chính phủ... chưa được triển khai thống nhất trên toàn quốc, chưa đảm bảo được thông tin minh bạch theo yêu cầu do đó làm hạn chế đi tính giám sát của toàn xã hội, đồng thời làm hạn chế việc lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư tiềm năng.

Chất lượng nguồn nhân lực và đào tạo vẫn yếu kém nhiều mặt, kể cả các kỹ năng mềm như: Ngoại ngữ, tin học và kỹ năng làm việc nhóm. Chúng ta đang thiếu trầm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ cho các ngành, lĩnh vực có tiềm năng, lợi thế.

Trình độ công nghệ của còn thấp đặc biệt trong khu vực DNNVV, tỷ lệ này là 10% tiên tiến, 38% trung bình, 52% lạc hậu và rất lạc hậu, trong đó tỷ lệ sử dụng công nghệ cao khoảng 2% trong tổng số doanh nghiệp vẫn là thấp. Mặc dù trong những năm gần đây, số lượng doanh nghiệp công nghệ cao tăng từ 11,4% lên 12,68%; doanh nghiệp tư nhân tăng từ 96,5% lên 97,7%. Nguồn vốn đầu tư cho đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp còn rất thấp, chỉ chiếm khoảng 0,2-0,3% doanh thu.

Có một thực tế khách quan là kinh tế tư nhân, DNNVV Việt Nam có xuất phát điểm chậm hơn so với nhiều nước trên thế giới, kể cả các nước trong khu vực, phần lớn còn “non yếu” trong nhiều lĩnh vực, nhiều ngành thì các chính sách hỗ trợ, thúc đẩy cho hệ thống liên kết kinh doanh, và hệ thống sinh thái khởi nghiệp chậm được hình thành là nhân tố cản trở khu vực kinh tế tư nhân phát triển.

Thể chế liên quan đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất, tập trung, tích tụ đất đai về cơ bản vẫn còn nhiều hạn chế, vướng mắc chưa thực sự thúc đẩy tập trung, tích tụ ruộng đất để cơ cấu lại cách thức tổ chức sản xuất nông nghiệp theo hướng quy mô lớn, hiện đại và công nghệ cao. Mặc dù đã có một số mô hình tổ chức sản xuất nông nghiệp tập trung, tích tụ đất nông nghiệp, theo quy trình tiêu chuẩn, tuy nhiện đại bộ phận vẫn là quy mô nhỏ, không đáng kể.

Chưa kiểm soát được thị trường bất động sản. Mặc dù, Chính phủ đã có nhiều cố gắng, nhưng sự kiểm soát thị trường bất động sản còn nhiều khó khăn, các yếu tố làm thị trường bị thao túng luôn thường trực, thị trường luôn nóng một cách thái quá. Với “ma lực” về thu nhập lớn hơn nhiều so với các ngành nghề khác trong xã hội, đã luôn hút những khoản đầu tư rất lớn từ xã hội tạo nên sự mất cân đối về tổng thể và với các ngành khác đã ảnh hưởng rất lớn đến phát triển kinh tế và xã hội.

Cơ sở hạn tầng kém, thiếu kết nối, vận tải đa phương thức chưa phát triển (đường sắt, đường sông, đường thủy nội địa chưa được khai thác với đúng với tiềm năng) dẫn đến chi phí logistics của Việt Nam còn rất cao, chiếm tới 18% tỷ trọng GDP, cao gấp hai lần các nền kinh tế phát triển và cao hơn mức bình quân của thế giới( (bình quân thế giới 14% GDP). Điều đó làm giảm năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp.

Chúng ta muốn phát triển bền vững nhưng lại chưa thực thi nghiêm túc Luật Quy hoạch để quy hoạch tổng thể tích hợp nhiều ngành nhiều lĩnh vực thì không thể tăng trưởng bền vững được.

Luật Hỗ trợ DNNVV chậm đi vào thực chất theo đúng nghĩa của nó. Đạo luật này được thiết kế với nhiều công cụ hỗ trợ DNNVV và kinh tế tư nhân rất mạnh mẽ và được kỳ vọng sẽ làm thay đổi nhanh chóng diện mạo của các DNNVV và kinh tế tư nhân theo hướng tích cực. Tuy nhiên, sau hơn 1 năm thực thi, chúng ta chủ yếu vẫn mới thực hiện được phần thể chế Luật bằng các nghị định, nghị quyết, thông tư, quyết định và tập huấn, tuyên truyền, xây dựng các đề án triển khai chương trình hỗ trợ. Các hoạt động hỗ trợ trực tiếp thì quá hiếm hoi, quy mô nhỏ, tản mát nên tác động đến DNNVV và kinh tế tư nhân không đáng kể. DNNVV và kinh tế tư nhân vẫn yếu thế trong cạnh tranh, trong tiếp cận nguồn lực vật chất so với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI. Mặc dù, Luật không thể phát huy tác dụng trong một sớm, một chiều. Nhưng có một thực tế là sự chậm trễ này, vẫn đang là những trở ngại lớn kìm chế lực lượng sản xuất phát triển và đang làm nản lòng DNNVV và kinh tế tư nhân.

Bên cạnh đó, Tiến sĩ Tô Hoài Nam cũng thẳng thắn chỉ ra một hạn chế đó là vấn đề kinh doanh quyền lực, doanh nghiệp thân hữu. Theo đó, ở một số lĩnh vực, địa phương doanh nghiệp nào quan hệ tốt với chính quyền theo nghĩa “thương mại hóa quan hệ” dễ dàng tiếp cận đất, khoáng sản, dự án, các gói thầu công, thuế ... và tăng trưởng rất nhanh, lấn lướt các DNNVV và kinh tế tư nhân kinh doanh chân chính. Điều đó đã làm một bộ phận không nhỏ doanh nghiệp, doanh nhân có tâm lý “nản chí” hoặc phải chạy theo xu thế “kinh doanh quyền lực” rất đáng lo ngại.

Tình trạng nhũng nhiễu, gây phiền hà cho doanh nghiệp trong giải quyết công việc đã giảm do những quyết tâm và chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Quốc hội, Chính phủ. Tuy nhiên, trong nhiều ngành, lĩnh vực, nhiều cấp tình trạng nhiều cán bộ công chức lợi dụng các kẽ hở của chính sách pháp luật để nhũng nhiễu, gây phiền hà kéo dài thời gian giải quyết công việc để vụ lợi đã gây nhiều bức xúc, gây tốn kém về thời gian và tiền bạc cua doanh nghiệp, làm mất lòng tin của người dân và doanh nghiệp đến mức doanh nghiệp coi “chi tiền ngầm” như là một phần của luật chơi. Đây là rào cản rất lớn với sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Công tác cải cách thủ tục hành chính tuy đã có những tiến bộ rất đáng ghi nhận, những quy định, thủ tục không cần thiết đã giảm đáng kể. Tuy nhiên, sự cải cách vẫn chưa đồng đều ở các Bộ, ngành và địa phương. Thủ tục hành chỉnh vẫn còn nhiều trùng lắp, nhất là phân cấp giữa quản lý nhà nước ở Bộ, ngành và ở địa phương; việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý còn hạn chế. Doanh nghiệp vẫn phàn nàn về tình trạng thiếu thông tin nhất là các chính sách mới, quy hoạch, tình trạng "một cửa" nhưng "nhiều khoá" vẫn đang làm khó cho khu vực kinh tế tư nhân.

Phong trào đổi mới sáng tạo của Việt Nam đã có những kết quả bước đầu rất đáng ghi nhận. Tuy nhiên, hiện nay chúng ta vẫn chưa có một đề án, hay kế hoạch về đổi mới sáng tạo tầm quốc gia có nét sáng tạo kiểu “ mô hình Việt Nam” với mục tiêu tổng thể dài hạn, ngắn hạn, lộ trình và giải pháp để đạt được những mục tiêu đó kèm với những thước đo để đánh giá mức độ đạt được các mục tiêu ở mỗi giai đoạn, thời kỳ để phong trào này được phát triển liên tục và bền vững.

Có một sự thực rất đáng buồn, nhưng cũng phải thẳng thắn nhìn nhận là mặc dù Chính phủ đã có nhiều cố gắng, nhưng đại bộ phận DNNVV và kinh tế tư nhân chưa sẵn sàng với Công nghiệp 4.0, chưa chuẩn bị gì để nhập cuộc. Đã có rất nhiều chỉ có thể trả lời được là “mới chỉ nghe nói trên các phương tiện truyền thông gần đây”. Những khái niệm về sản xuất thông minh dựa trên các thành tựu đột phá trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ nano… với rất xa lạ đối với họ.

Diễn đàn thu hút sự quan tâm của hơn 450 đại biểu và khách mời tham dự.

Hỗ trợ kinh tế tư nhân phải căn cứ vào nhu cầu của doanh nghiệp tư nhân là chính

Tại Diễn đàn, Tiến sĩ Tô Hoài Nam cũng phân tích các nguyên nhân chính của các tồn tại, hạn chế nêu trên, đồng thời đề xuất về phương hướng phát triển khu vực kinh tế tư nhân trong nước đến năm 2030, kế hoạch 5 năm 2021 – 2025. Trong đó, Tiến sĩ Tô Hoài Nam đặc biệt nhấn mạnh cần tập trung, ưu tiên tháo gỡ giải quyết dứt điểm 15 tồn tại, hạn chế tác động không tốt đến phát triển kinh tế tư nhân. Việc tháo gỡ cần theo hướng định lượng những mục tiêu, tiêu chí cụ thể phải đạt được cho từng lĩnh vực tiến trình cho giai đoạn mỗi giai đoạn là 2 năm, năm giai đoạn trong vòng 10 năm. Phân quyền, giao quyền quyết và tăng cường tránh nhiệm cho người đứng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo lĩnh vực đó.

Nhà nước cần tạo lập môi trường cạnh tranh minh bạch, bình đẳng về thực chất không phân biệt loại hình sở hữu và tạo điều kiện thuận lợi để khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân tham gia thị trường và rút khỏi thị trường phù hợp với quy luật khách quan của kinh tế thị trường, phù hợp với thông lệ và luật pháp quốc tế. Đồng thời, gắn với tiến trình đổi mới thể chế để giải quyết bốn vấn đề chính yếu về thể chế kinh tế cho kinh tế tư nhân là: Sự thiếu đảm bảo các quyền sở hữu tài sản của doanh nghiệp. Tồn tại nhiều rào cản gia nhập thị trường. Trật tự và kỷ luật thị trường phải được đảm bảo và chính sách hỗ trợ kinh tế tư nhân phải căn cứ vào nhu cầu của doanh nghiệp tư nhân là chính.

Xác định phát triển kinh tế tư nhân chính là phát triển công cụ cải thiện đời sống nhân dân, phát triển văn hoá, giáo dục, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; khuyến khích để tăng quy mô của doanh nghiệp tư nhân theo hướng chú trọng về chất lượng và thích ứng với mô hình tăng trưởng mới của nền kinh tế, dựa vào khoa học và công nghệ, đổi mới, sáng tạo cùng nguồn nhân lực chất lượng cao, lợi thế so sánh, cạnh tranh hiệu quả, tham gia sâu vào chuỗi giá trị trong và ngoài nước. Xác định phát triển kinh tế tư nhân là chiến lược lâu dài, nhất quán và xuyên suốt trong mọi hành động của Chính phủ, nó luôn là nhiệm vụ trọng tâm trong chính sách phát triển kinh tế của quốc gia.

Các nữ doanh nhân tham dự Diễn đàn.